Middeleeuwen
Ongeveer 1000 jaar geleden is Sint Nicolaas door onder andere de Byzantijnse prinses Theophanu in Nederland geïntroduceerd.
Sint Nicolaas wordt gedurende de middeleeuwen zeer populair. Hij is verbonden met het ontstaan van de Zuiderzee. In de middeleeuwen heeft hij ook zijn zwarte begeleiders gekregen.
Reformatie
Met de reformatie in de 16e eeuw breekt een nieuwe tijd aan, waarin protestanten de boventoon voeren. Katholieke heiligen worden in de ban gedaan. Toch blijft Sinterklaas onverminderd populair. Hoe kan dat en hoe wordt het feest vanaf de 17e tot de 19e eeuw gevierd?
Moderne tijd
In 1848 krijgt Nederland een nieuwe grondwet met een grotere godsdienstvrijheid. Katholieke bisschoppen mogen weer over straat. Dat geldt dan ook voor Sinterklaas. Prompt, na meer dan 300 jaar onzichtbaarheid, is hij er weer. Maar wat is er met de personages uit het protestantse feest gebeurd?
Verering van Sint Nicolaas in de middeleeuwen
De verering van Sint Nicolaas is in de 10e eeuw vanuit Zuid Italië in het noorden van Europa geïntroduceerd. Rond het jaar 1000 is de Sint Nicolaaskapel in Nijmegen gebouwd.
Vanaf de 11e eeuw wordt Sint Nicolaas belangrijk omdat hij bescherming biedt tegen islamitische plunderingen en slavernij. De oorzaak hiervoor is de plundering en vernietiging van het heiligdom van Santiago de Compostella in het jaar 997.
Sint Nicolaas wint aan populariteit door de translatie van zijn relieken van Myra naar Bari in 1087.
Voor Nederland is de Sint Nicolaasvloed van 1196 van grote invloed. Deze vloed is medeverantwoordelijk voor het ontstaan van de Zuiderzee. Dat betekent dat Sint Nicolaas de Zuiderzee heeft doen ontstaan. Na 1200 worden er rond de Zuiderzee en rond toenmalige zeearmen in Friesland veel Sint Nicolaaskerken gebouwd.
Vanaf de 14e en 15e eeuw worden er steeds meer heidense rituelen aan Sint Nicolaasfeest gekoppeld. Deze rituelen zijn afkomstig van de midwinterperiode en zijn vermoedelijk onder invloed van de kerk naar voren gedwongen om ze weg te houden van de heilige kerstdagen.
Het sinterklaasfeest na de reformatie
Protestanten hebben niets met katholieke heiligen. Toch blijft Sinterklaas het belangrijkste jaarfeest in Nederland. Dit tekent zijn populariteit. Het feest bestaat uit het kinderfeest, inclusief schoentje zetten bij de schoorsteen. Maar ook volwassenen vieren feest in de vorm van de sinterklaaskermis.
Ondanks de anti-Paapse sfeer behouden de gilden hun katholieke schutspatroon. Dit geldt natuurlijk ook voor het Sint Nicolaasgilde.
Omdat katholieke heiligen niet meer over straat mogen wordt Sinterklaas weergegeven als een (zwarte) schrikfiguur. Dit is een combinatie van de middeleeuwse invloeden van de zwarte moor en de heidense verpersoonlijkingen van de winter en de dood.